بهره گیری رسانه های ایرانی از علوم شناختی برای تربیت نسل اسلامی - انجمن آقای شرفی

به گزارش انجمن آقای شرفی، استاد دانشگاه با تشریح تفاوت های رسانه های داخلی و رسانه های بیگانه در چگونگی بهره گیری از دانش علوم شناختی بر بهره گیری رسانه های ایرانی از این دانش برای تربیت نسل اسلامی تأکید کرد.

گروه علمی و دانشگاهی انجمن آقای شرفی؛ آیا تاکنون برای شما پیش آمده که کسی را برای نخستین بار ببینید و همان لحظه اول به طور ناخودآگاه به وی علاقمند یا از او متنفر شوید؟ آیا تاکنون احساس نموده اید که با دیدن سریال تلویزیونی مورد علاقه تان به صورت ناخودآگاه از یک کالا خوش تان آمده است؟

تاکنون فکر نموده اید که این احساسات ناخودآگاه از کجا نشأت می گیرد و چرا شما بدون هیچ تصور قبلی از چیزی ناگهان به آن احساس پیدا می کنید و از آن خوشتان می آید یا نسبت به آن بدبین می شوید؟

کارشناسان و متخصصان مغز می گویند برای اطلاع از پاسخ این سؤالات دانشی هست که آن را علوم شناختی می دانند.

علوم شناختی یکی از دانش های نو است، این رشته از زیرمجموعه های علم اعصاب، روان شناسی، زبان شناسی، هوش مصنوعی و فلسفه ذهن تشکیل شده و کاربرد وسیعی در رشته های فرعی مانند پزشکی، آموزش و پرورش، جامعه شناسی، سیاست، علوم اطلاعات، ارتباطات و رسانه های گرهی، مهندسی پزشکی، مهندسی فرمان و کنترل و حتی علوم دفاعی پیدا نموده است.

در دنیای امروز که فضای مجازی و رسانه صندلی مهمی در میان عموم مردم دارد، علوم شناختی نیز می تواند به رسانه ها در دستیابی به اهداف شان یاری کند.

صاحبان رسانه با شناخت ذهن مخاطب می توانند برنامه ها و اهداف شان را در چارچوب آنچه در ذهن مخاطب رسانه شان می گذرد تعریف نمایند.

درباره چرایی و چگونه تاثیرگذاری علوم شناختی در اهداف و راهبردهای رسانه ها با معصومه اسمعیل نژاد تهیه نماینده رادیو و استاد دانشگاه به گفت وگو نشستیم.

اسمعیل نژاد، علوم شناختی را دانشی بسیار مهم و نو در دنیا برشمرد که می تواند در عملکرد و دستیابی به اهداف یک رسانه مؤثر باشد، البته به عقیده وی بعضی رسانه های بیگانه از این دانش نیز برای سوءاستفاده از مخاطبان بهره می گیرند.

مشروح گفت وگوی ما با اسمعیل نژاد را در زیر می خوانید:

فارس: به نظر شما علوم شناختی چیست؟

اسمعیل نژاد: پاسخم به این سؤالتان را با مطرح کردن یک مثال شروع می کنم، به طور مثال زمانی که من شما را می بینم ممکن است همان ابتدای دیدار بدون هیچ دلیلی احساس کنم که شما را از قبل می شناسم، در صورتی که بار اول است که این ملاقات اجرا شده است، فکر می کنید این امر به چه دلیل است؟

به دلیل اینکه حس دیگری جز پنج حواس وجود دارد؛ یعنی به جز اینکه من صدای شما را می شنوم، با چشمم شما را می بینم و با شما دست می دهم، در ناخودآگاه من، مسائلی شکل می گیرد که نتیجه آن ایجاد یک احساس بین ماست و در ارتباطات انسانی این مسأله اهمیت دارد.

فارس: وجود این حس خوب است؟

اسمعیل نژاد: من نمی خواهم این حس یا این ارتباط را ارزیابی کنم، صحبتم در وجود این مسأله است من می گویم این مسأله در ارتباطات انسانی وجود دارد، اگر بخواهم مثال دیگری بزنم باید بگویم حتی عاشق شدن در یک نگاه نیز به همین دلیل است.

حتی بسیاری از پیغام های رسانه ای که دریافت می کنیم، با ضمیر ناخودآگاه است؛ به طور مثال من برای شما تعریف می کنم که به بالای کوهی رفته بودم و آنجا درختان میوه بسیاری وجود داشت و بسیار سرسبز بود و نور آفتاب از لابلای درختان رد می شد، آیا شما جنگل را دیدید؟

فارس: با توصیفات شما توانستم جنگل را تصور کنم.

اسمعیل نژاد: بله، این تصور به این دلیل است که المان هایی از ناخودآگاه به شما یاری می نماید تا تصویر آنچه من می گویم و شما می شنوید را در ذهن خودتان بسازید.

فارس: این تعاریف به شناخت ما از علوم شناختی یاری می نماید؟

اسمعیل نژاد: بله، من این تعاریف و مثال ها را عنوان کردم زیرا می خواستم تعریفی از ناخودآگاه ذهن بیان کنم چرا که علوم شناختی همان دانش شناخت ذهن است.

علوم شناختی، به شما یاری می نماید تا بهتر ذهن را بخوانید که البته می توان از آن به شکل بد نیز استفاده کرد که بعضی رسانه ها این کار را می نمایند.

رسانه های بیگانه از دانش علوم شناختی سوءاستفاده می نمایند

فارس: به چه شکل از دانش علوم شناختی سوء استفاده می نمایند؟

اسمعیل نژاد: ما معتقدیم مخاطبان رسانه ها 85 درصد از پیغام های رسانه ای را با ناخودآگاهشان دریافت می نمایند و مابقی پیغام ها با پنج حواس دریافت می گردد که می توان از این دریافت ناخودآگاه به نفع اهداف رسانه بهره برد.

علوم شناختی یک دانش فوق العاده است، اما قانع کردن مخاطب به وسیله علوم شناختی نیز باید به صورت برابر و در یک محیط واقعی صورت بگیرد و می توانیم از آن استفاده صحیح داشته باشیم، در بعضی رسانه ها از علوم شناختی به شکل مفید استفاده می گردد در صورتیکه بعضی رسانه ها از این دانش سوءاستفاده می نمایند

نخستین بار علوم شناختی به این صورت استفاده شد که گفتند یک فریم از فریم های میانی یک فیلم را برداریم و به جای آن تصویر کالای مورد تبلیغ مان را قرار دهیم تا این کالای مورد نظر به صورت ناخودآگاه در ذهن مخاطب بماند و این مسأله در بیشتر مردم تاثیرگذار است.

خداوند ذهن ما، چشم ما و تمام حواس ما را بسیار پیچیده و پیشرفته خلق نموده، شاید ما به صورت خودآگاه ندانیم که یک کالایی را به صورت تبلیغ در میان فریم های یک فیلم به ذهن ما القا می نمایند، اما در ناخودآگاه این عمل صورت می گیرد و مغز ما آن تصویر را که آنها می خواهند، می بیند و حتی از آن تاثیر می پذیرد، این مسأله آنقدر تاثیرگذار است که صاحبان کالا و صنایع برای فروش بیشتر کالای موردنظر خود از این تکنیک استفاده می نمایند.

فارس: آیا امکان انجام این مسأله در رسانه های شنیداری وجود دارد؟

اسمعیل نژاد: بله، این کار در رادیو نیز صورت می گیرد، ما در خصوص آستانه شنوایی می گوییم انسان یک آستانه شنوایی مشخصی دارد و صداهایی را در یک محدوده می گردد که این مسأله به صورت خودآگاه صورت می گیرد، اما ناخودآگاه انسان ها صداهای فراتر از آستانه شنوایی خاص انسان ها را می شنود؛ به طور مثال شما وقتی در یک محیط کاری در اطراف خیابان های شلوغ قرار دارید، صداهای خیابان شما را در داخل محیط کار خودتان اذیت نمی نماید، زیرا ذهن شما صداهای خارج از محدوده شنوایی را حذف می نماید، یعنی اگر فردی بخواهد صدایی را در آستانه شنوایی شما پخش کند شاید در واقعیت شما احساس کنید که چیزی نشنیدید اما ناخودآگاه شما آن صدا را شنیده است.

علم شناخت این مسائل ذهنی همان علوم شناختی است که در رسانه ها و علوم ارتباطات نیز کاربرد دارد ، اما در بعضی رسانه ها از این دانش نو و با اهمیت به شکل مفید استفاده می گردد در صورتیکه بعضی رسانه ها از این دانش سوءاستفاده می نمایند.

علوم شناختی یک دانش فوق العاده است، اما قانع کردن مخاطب به وسیله علوم شناختی نیز باید به صورت برابر و در یک محیط واقعی صورت بگیرد و می توانیم از آن استفاده صحیح داشته باشیم.

صدا و سیمای ایران باید نسل اسلامی تربیت کند

فارس: این سوء استفاده به چه دلیل است؟

اسمعیل نژاد: به این دلیل که بعضی رسانه ها حاضرند مخاطب به هر قیمتی آنچه به نفع رسانه است را انجام دهد، البته تفاوت بسیار مهمی بین صدا و سیمای ما با رسانه های بیگانه وجود دارد و آن این است که آنها می گویند ما یک سازمان رسانه ای پخش خبر هستیم و خبر را می فروشیم؛ بنابراین هر کس پول مدنظر ما را بدهد، در قبال دریافت آن مبلغ کاری که از ما بخواهد را انجام می دهیم، آنها سازمان صنعتی هستند که در راستای کسب منافع و سود کار می نمایند، اما فلسفه وجودی صدا و سیمای ایران این است که صدا و سیمای کشور ما دانشگاه تربیت نسل اسلامی است.

فارس: برای این منظور چه عملکردی باید داشته باشیم؟

اسمعیل نژاد: این که ما بتوانیم با روش های معمول در رقابتی برابر و در دنیای واقعی به مخاطب بگوییم که برنامه ای را برای تبلیغ پخش می کنیم حتی اگر میان پخش یک فیلم باشد، بسیار منصفانه تر است؛ کسی دوست ندارد که از ذهنش سوءاستفاده گردد، کسی علاقه ندارد که چیزی به او تحمیل گردد، بنابراین ما می توانیم در تبلیغات سیاسی و تجاری همه چیز را به صورت واقعی به مخاطب عرضه کنیم.

در رسانه های داخلی این کار در یک عملکرد اسلامی و ایرانی صورت می گیرد که زمان تبلیغ را به صورت واقعی به مردم می گوییم و تصمیم با خودشان است که تماشا نمایند یا نه زیرا اگر تهیه نماینده ای بخواهد از ذهن مخاطبان سوءاستفاده کند، خیانت محض است، ما نباید کسی را مجبور به انجام کاری کنیم، ما حق نداریم مخاطب را گول بزنیم.

رسانه های غربی از دانش علوم شناختی سوءاستفاده می نمایند و تصویرها را به گونه ای میکس می نمایند که ناخودآگاه انسان می بیند اما خودآگاه فرد این دیدن را متوجه نمی گردد و مهم ترین اختلاف ما با رسانه های بیگانه در همین است، من بارها گفته ام اگر بخواهیم در حوزه رسانه کسی با علوم شناختی همکاری کند، باید همکاری مثبت باشد تا هم افزایی ها صورت بگیرد. قطعا باید از علوم شناختی استفاده کرد، اما باید یکسری محدودیت هایی باشد که بدانیم این استفاده در چه جهت صورت می گیرد.

پیشرفت در حوزه علوم شناختی را صد در صد ضروری می دانم

فارس: با این توصیفات، شما لزوم پیشرفت در رشته علوم شناختی را تا چه اندازه می دانید؟

اسمعیل نژاد: من کوشش برای پیشرفت در حوزه علوم شناختی را صد در صد ضروری می دانم، من به این حوزه بسیار علاقمندم و در این زمینه فعالیت ها و تحقیقاتی داشته ام و می دانم کشورهای دیگر پژوهش های بسیاری در حوزه علوم شناختی انجام داده اند اما این پژوهش ها را منتشر نمی نمایند و هیچ اطلاعاتی از تحقیقات اجرا شده شان به ما نمی دهند بنابراین ما باید خودمان به پیشرفت برسیم و بدانیم که آن ها چه می نمایند.

به نظر من نه تنها در حوزه رسانه بلکه در حوزه های دیگر مانند حقوق شهروندی نیز احتیاج است که از دانش علوم شناختی استفاده کنیم، به طور مثال برای فرهنگ سازی در زمینه حفظ محیط زیست یا رعایت ایمنی رانندگی می توانیم از این دانش بهره گیری کنیم.

به نظر من علوم شناختی یکی از علوم به روز دنیاست که تحقیقات و پیشرفت ما در این حوزه بسیار عالی و مثمر ثمر برای کشور است.

در حوزه علوم شناختی باید تحقیقات بیشتری داشته باشیم

فارس: به نظر شما در حال حاضر در زمینه تحقیقات در حوزه دانش علوم شناختی در چه شرایطی قرار داریم؟

اسمعیل نژاد: تحقیقات ما در این حوزه بسیار کم است.

فارس: در بخش علوم شناختی و رسانه هم در همین وضعیت قرار داریم؟

اسمعیل نژاد: دقیقا، بله.

فارس: به نظر شما کدام نهادها می توانند در ترویج علوم شناختی یاری نمایند؟

اسمعیل نژاد: به نظر من همکاری و هم افزایی باید بین رسانه و دانشمندان، محققان و متخصصان حوزه علوم شناختی وجود داشته باشد یعنی همانطور که کشورهای بیگانه مرکز علوم شناختی شان را در رسانه های سی ان ان و بی بی سی قرار داده اند ما نیز ارتباط میان کارشناسان رسانه و کارشناسان حوزه علوم شناختی را تقویت کنیم.

آن ها با خودشان فکر نموده اند که ما می خواهیم از علوم شناختی در رسانه استفاده کنیم پس مرکز علوم شناختی را در قلب رسانه قرار می دهیم؛ چرا ما این کار را نمی کنیم؟ چرا یک مرکز علوم شناختی در رسانه های ما تشکیل نمی گردد؟ چرا از تخصص رسانه ای ها در این حوزه استفاده نمی کنیم؟ چرا از متخصصان رسانه در تحقیقات علوم شناختی بهره گیری نمی کنیم؟ چرا این ارتباط میان متخصصان 2 حوزه تا این حد محدود است، اگر این هم افزایی و همکاری شکل بگیرد هم در رسانه به پیشرفت می رسیم و هم در حوزه علوم شناختی پیشرفت بهتری را تجربه می کنیم.

علوم شناختی یک شمشیر دو لبه است که هم می توان برای یاری به بشریت و هم برای تخریب از آن استفاده کرد

البته من عقیده دارم که در این حوزه باید سیاست هم تعریف گردد، یعنی از همان اول بگویند که چه چارچوبی برای بهره گیری صحیح و منصفانه از دانش علوم شناختی وجود دارد و در چه حوزه هایی می توان از این دانش استفاده کرد.

علوم شناختی یک شمشیر دو لبه است

فارس: شما خودتان هم در این حوزه تحقیقاتی داشته اید، نتیجه تحقیقات شما چه بوده است؟

اسمعیل نژاد: سال ها پیش سازمان صدا و سیما چند نشست با متخصصان علوم شناختی برگزار کرد که متخصصان این حوزه برای رسانه ای ها صحبت می کردند، پس از برگزاری این نشست ها من نظر رسانه ای ها درباره این نشست ها را پرسیدم و نظر آن ها را در تحقیقم پیاده کردم که در یک جمع بندی می توانم بگویم نظر بیشتر افراد حاضر در این نشست ها این بود که علوم شناختی یک شمشیر دو لبه است که نباید در دست هر کسی قرار گیرد زیرا کسی که این قدرت در دستش باشد در عین حال که کارهای فوق العاده و مفیدی می تواند برای بشریت انجام دهد، همچنین می تواند از این دانش برای انجام کارهای مخرب هم استفاده کند به همین دلیل می گویم که قبل از همه چیز باید سیاست مدونی برای این موضوع تدوین گردد یعنی یک سری سیاستگذار و برنامه ریز در یک تشکیلات منسجم باید برای این موضوع سیاستگذاری نمایند.

انتهای پیغام/