مطالعات باستان شناسی در حوضۀ آبریز زاینده رود و نتایج جالبِ حاصل از آن - انجمن آقای شرفی

به گزارش انجمن آقای شرفی، خبرنگاران/اصفهان تابستان سال های 1397 و 1398، بابک رفیعی علوی و علی شجاعی اصفهانی از گروه باستان شناسی دانشگاه هنر اصفهان، با بررسی یکی از بخش های حوضۀ آبریز زاینده رود در منطقۀ کفرود-ورزنه و سپس کاوش در سه محوطه، پیروز به کشف بقایای زیستی مربوط به هزاره دوم و سوم پیش از میلاد شدند. تابستان امسال نیز قرار بود این مطالعات ادامه پیدا کند که کرونا مانع شد اما به زودی این گروه باستان شناس، مطالعات بالادست حوضۀ آبریز زاینده رود را آغاز می کنند تا با مقایسۀ نتایجی که تا به امروز از پایین دست این حوزه به دست آمده، به شناخت بیشتری دربارۀ نحوۀ زیست بشر در کنار این رودخانۀ دائمی برسند.

بابک رفیعی علوی در این باره به انجمن آقای شرفی می گوید: سؤال جدی ای که پس از مطالعۀ این بخش از حوضۀ آبریز زاینده رود در ذهن هر کس شکل می گیرد این است که آیا زاینده رود همیشه همین راستا را داشته یا در هزاره های پیشین در بخش هایی راستا دیگری را طی می کرده است؟

او ادامه می دهد: این مسئله هنوز در حد یک فرضیۀ ضعیف است اما وجود شواهد یک مسیل بزرگ از نیک آباد به سمت اژیه، حاکی از آن است که در گذشته یا در این قسمت یک رودخانه بزرگ در جریان بوده که به زاینده رود می پیوسته و یا اینکه اینجا یکی از راستاهای اصلی زاینده رود بوده است.

این باستان شناس، با تأکید بر اینکه تحقیق بر روی این مسئله، مطالعات باستان شناسی این حوضه آبریز را به یک حیطه جدید وارد می کند، می افزاید: ما بنا داشتیم امسال مطالعات زمین باستان شناسی و دیرینه اقلیم را با همکاری دانشگاه کلن آلمان با پروفسور مارتین کِل شروع کنیم اما کرونا این کار را به تعویق انداخت و امیدواریم با بهبود شرایط در بهار سال آینده، بتوانیم روی این فرضیه بیشتر تحقیق کنیم.

رفیعی علوی تصریح می کند: زاینده رود در دوره هایی پرآب بوده و تالاب گاوخونی نیز قطع به یقین در دوره هایی وسیع تر از امروز بوده است. نکته جالب اینکه تپه های ماسه ای شرق تالاب که امروز به آن ریگ سرای می گویند به نظر خیلی قدیمی نیستند چون در کنار این شن های روان، محوطه هایی احتمالا مربوط به هزارۀ سوم پیش از میلاد دیده می شود که امروز تا حدود زیاد در زیر تل های ماسه ای پنهان شده اند.

او می گوید: در واقع در جنوب و شرق شهر ورزنه امروز یا در فاصلۀ بین شهرهای اژیه تا ورزنه که در شمال دامنۀ رشته کوه های جرقویه قرار گرفته، فرهنگی شکوفا با چند ده محوطۀ استقراری از هزارۀ سوم پیش از میلاد در عصر مفرغ قدیم وجود داشته و لازم به ذکر است این دورۀ زمانی مربوط به فاصله ای است که ما در فلات ایران اطلاعات کمی دربارۀ آن داریم.

این باستان شناس خاطر نشان می کند: در فلات مرکزی ایران مانند دشت های قزوین، تهران و کاشان تا اریسمان و حوالی اردستان، استقرارها تا حدود 2800 سال پیش از میلاد ادامه پیدا کرده اما یکباره متروک شده اند و ما اطلاعی از شرایط زیست بشر در بعد از این تاریخ در هزارۀ سوم پیش از میلاد نداریم. در فارس نیز به همین شکل از 2800 تا 2200 پیش از میلاد شاهد افول و کاسته شدن استقرارها به شکلی چشم گیر هستیم.

او توضیح می دهد: حدس ما این است که در این دورۀ ناشناخته در مناطق مرکزی فلات ایران یک عصر مفرغ قدیم شکوفا در محوطه های متعددی در منطقه پایین دست زاینده رود داشته ایم که متأسفانه باید اعلام کنم این محوطه ها به دلیل دوری از مراکز شهری امروز بسیار در خطر هستند.

رفیعی علوی دربارۀ حفاری های غیر مجاز ماشین آلات سنگین در این محوطه های باستانی می گوید: میراث فرهنگی تلاش خود را برای حفظ این محوطه ها در شرق اصفهان انجام می دهد اما رسیدگی به وضع این محدوده احتیاجمند یک عزم و ارادۀ جدی ملی است چرا که حفاری های غیر مجاز و قاچاق وسیع، شواهد تمدنی ای که به بسیاری از سؤالات ما دربارۀ عصر مفرغ قدیم در کل فلات ایران جواب می دهد را به سادگی از بین می برد، پس ضروری است که توجه بیشتری به آن شود.

این باستان شناس، با اشاره به اینکه رودخانۀ دائمی زاینده رود از سرچشمه تا تالاب فرهنگ های مختلفی را شکل داده که ما هنوز بخش زیادی از آن را نمی شناسیم، یادآور می شود: حدس می زنیم که محدودۀ مورد مطالعۀ ما حداقل در بخش هایی قبلا به واسطۀ کانال کشی از آب زاینده رود استفاده می کرده اند چون سطح این منطقه چندین متر بالاتر از سطح رودخانه است و امروزه نیز از اژیه کانالی از زاینده رود جدا می شود تا آب را به روستاهای این محدوده برساند. البته درک این مسائل احتیاج به مطالعات میان رشته ای بیشتر ما در این محدوده دارد.

او تأکید می کند: ما هنوز اول کاریم و مسئلۀ کرونا به اضافۀ مشکل همیشگی کمبود بودجه برای این نوع مطالعات، امکان ادامۀ جدی تر این تحقیقات را در این تابستان از ما گرفته است؛ اگر چه امسال یک فصل بررسی توسط گروه مطالعاتی ما در مناطق جنوبی تالاب گاوخونی انجام شد اما طبق روال قبل نتوانستیم در شهریور ماه فصل جدید کاوش در پایین دست رودخانه را شروع کنیم.

رفیعی علوی خبر می دهد: به زودی در حوضۀ غرب زاینده رود و بالادست رودخانه، مطالعاتی را شروع می کنیم تا بتوانیم با مقایسۀ داده های آن با پایین دست رودخانه به نحوۀ زیست بشر در کنار این رودخانه دائمی، بهتر پی ببریم.